چهل و پنج سال از بنیان نهادن کُر ملی ایران گذشت
پژمان اکبرزاده
چهل و پنج سال پیش در چنین روزهایی برای نخستین بار یک کُر ملی در ایران بنیان نهاده شد. پیش از این البته دسته‌های آواز گروهی به شکل پراکنده چندین دهه در ایران فعالیت داشتند ولی فعالیت‌هایشان به شکل عمده روی اجرای آثار آهنگسازان غربی متمرکز بود. مهرداد پهلبد (مین‌باشیان)، وزیر وقت فرهنگ و هنر، به داشتن یک کُر ملی برای اجرای آثار ایرانی گرایش داشت و این کار را به آلفرد ماردویان سپرد.
ماردویان پیش‌تر از هنرستان عالی موسیقی در تهران دیپلم نوازندگی ویولا دریافت کرده بود. او پس از چندین سال همکاری با ارکستر سمفونیک تهران به عنوان نوازنده، با دریافت بورس از وزارت فرهنگ و هنر راهی اتریش شد تا در رشته‌های رهبری آواز گروهی (کُر) و ارکستر در آکادمی موسیقی وین تحصیل کند. پس از بازگشت، او چند سال نیز رهبر دوم ارکستر سمفونیک تهران بود.
«کُر ملی ایران» به رهبری آلفرد ماردویان (ایستاده چپ) در تهران. پیانیست همراه: بیژن داداشی
چهل و پنج سال پیش در چنین روزهایی برای نخستین بار یک کُر ملی در ایران بنیان نهاده شد. پیش از این البته دسته‌های آواز گروهی به شکل پراکنده چندین دهه در ایران فعالیت داشتند ولی فعالیت‌هایشان به شکل عمده روی اجرای آثار آهنگسازان غربی متمرکز بود. مهرداد پهلبد (مین‌باشیان)، وزیر وقت فرهنگ و هنر، به داشتن یک کُر ملی برای اجرای آثار ایرانی گرایش داشت و این کار را به آلفرد ماردویان سپرد.
ماردویان پیش‌تر از هنرستان عالی موسیقی در تهران دیپلم نوازندگی ویولا دریافت کرده بود. او پس از چندین سال همکاری با ارکستر سمفونیک تهران به عنوان نوازنده، با دریافت بورس از وزارت فرهنگ و هنر راهی اتریش شد تا در رشته‌های رهبری آواز گروهی (کُر) و ارکستر در آکادمی موسیقی وین تحصیل کند. پس از بازگشت، او چند سال نیز رهبر دوم ارکستر سمفونیک تهران بود.
آلفرد ماردویان چندین سال رهبر دوم ارکستر سمفونیک تهران بود
آگهی در روزنامه برای جذب خواننده
در سال ۱۹۷۲/۱۳۵۱ تعدادی از استادان ایتالیایی در تالار رودکی مشغول تدریس آواز بودند. ماردویان از همکاری آنها برای پرورش خوانندگان کُر ملی بهره گرفت. او می‌گوید: “یک دفتر مستقل به ما دادند. در روزنامه اطلاعات آگهی کردیم که افراد علاقه‌مند به خوانندگی در کُر به آنجا بیایند تا در صورتی که گوش موسیقی و استعداد داشته باشند آنها را آموزش دهیم و همزمان به آنها حقوق هم بدهیم. کمی بعد وزارت فرهنگ و هنر با ما قرارداد بست که هر ماه یک کنسرت کامل اجرا کنیم.”
کُر ملی ایران در برنامه‌هایش آثار ایرانی را در دو رده بندی اجرا می‌کرد: نخست، تنظیم ترانه‌های محلی ایرانی برای آواز گروهی و دوم بازسازی آثار تعدادی از آهنگسازان معاصر ایران. بیژن داداشی نیز به عنوان پیانیست همراه با گروه همکاری داشت.
روبیک گریگوریان (۱۹۹۱-۱۹۱۵) پیشگام تنظیم ترانه‌های محلی ایرانی با آواز گروهی
پیشینه اجرای ترانه‌های محلی ایران با آواز گروهی
تنظیم ترانه‌های محلی ایرانی برای آواز گروهی پیشینه‌ای قدیمی‌تر از دوره فعالیت کُر ملی ایران دارد. این کار با تلاش‌های گسترده روبیک گریگوریان در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی آغاز شد. گریگوریان که چند سال مدیریت هنرستان عالی موسیقی و رهبری ارکستر سمفونیک تهران را هم در دست داشت تعداد زیادی از ترانه‌های محلی را از گوشه و کنار ایران گردآوری و آنها را در دو جلد برای آواز گروهی و آواز و پیانو منتشر کرد. تنظیم‌های او همچنان در برنامه‌های گوناگون در ایران و کشورهای دیگر اجرا می‌شود. چند سال بعد، ثمین باغچه‌بان هم این کوشش‌ها را ادامه داد و تنظیم‌هایش به‌وسیله «آواز گروهی هنرستان عالی موسیقی» و «کُر تهران» به رهبری همسرش، اِولین باغچه‌بان اجرا شد.
آلفرد ماردویان در آغازِ شکل گیری کُر ملی از تنظیم‌های گریگوریان بهره بُرد ولی کمی بعد خودش هم گردآوری ترانه‌ها و تنظیم آنها برای آواز گروهی را آغاز کرد. ماردویان کار خود در این زمینه را ادامه دهنده راه گریگوریان می‌داند. تنظیم‌های هر دو از ترانه‌های محلی شباهت‌های زیادی به هم دارند. ماردویان می‌گوید در تلاش بوده تا ترانه‌ها را از شکل اصلی‌شان خارج نکند و تنها آنها را با هماهنگی (هارمونی) برای آواز گروهی تنظیم کند.
ماردویان به جز تنظیم و اجرای ترانه‌های محلی تعدادی از آثار آهنگسازان معاصر ایران را هم برای آواز گروهی بازسازی کرده است. ترانه «بوی جوی مولیان» روی یکی از سروده‌های رودکی از جمله این آثار است. این کار را روح الله خالقی در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی برای صدای مرضیه و بنان با همراهی ارکستر ساخته است. ماردویان در تنظیم خود، رویکرد متفاوتی به اثر داشته؛ او بخش آوازی را عموما به صورت آکوردهای متنوع برای آواز گروهی نوشته و به استثنای کاربرد محدود پیانو در چند بخش، از هیچ سازی برای همراهی با کُر استفاده نکرده است؛ در بخش‌هایی نیز ریتم آهنگ را تغییر داده و یک برداشتِ نیرومند و باشکوه از اثر ارایه کرده است:
کنسرت‌هایی نه فقط برای ثروتمندان و تحصیل کردگان
با گسترش فعالیت‌های کُر ملی در تهران، اجراهای گروه در دیگر شهرهای ایران هم سازماندهی شد. کُر یک بار نیز برای اجرای برنامه به ابوظبی دعوت شد. آلفرد ماردویان می‌گوید: “وزارت فرهنگ و هنر تلاش داشت که مخاطبان کنسرت‌ها تنها به لایه تحصیل کرده و ثروتمند جامعه محدود نشوند. به همین خاطر بارها ما را برای اجرا به جنوب شهر فرستادند. پیش از یکی از این برنامه‌ها جوانی در ورودی محل اجرا به من گفت: «کُر که می‌گویید اصلا یعنی چه؟ چه فایده‌ای دارد؟!» پاسخ دادم: «آهنگها را تنظیم می‌کنیم برای چهار صدا و خانمها و آقایان با هم می‌خوانند.» او با لحنی سبکسرانه گفت: «حالا فایده‌اش چیست؟» من هم گفتم: «برای اینکه این آهنگها فراموش نشوند. حالا تو بیا گوش کن ببین چه فکر می‌کنی.»
زمانی که ما آخرین آهنگ را اجرا کردیم او از هیجان پرید روی صحنه و مرا بوسید. رو کرد به مردمی که در تالار بودند گفت: «من تنها نام کُر را شنیده بودم ولی نمی‌دانستم اینقدر زیباست. همه ما باید به این گروه ملحق شویم!» این زیباترین خاطره من از دوران زندگی در ایران است.
ماردویان برای تنظیم و رهبری آثار کُرال در جریان جشن‌های دوهزار و پانصد ساله نیز فعالیت داشت و پادشاه ایران در آن زمان به وی نشان شماره یک همایونی اهدا کرد.
انقلاب اسلامی و پایان فعالیت کُر ملی ایران
در سال ۱۳۵۷ دست‌کم سه گروه کُر حرفه‌ای و مستقل در تهران فعالیت داشتند: «کُر ملی ایران» به رهبری آلفرد ماردویان؛ «کُر تهران» به رهبری اِولین باغچه‌بان و «گروه هم‌آوازان» (کُر رادیو-تلویزیون) به رهبری گلنوش خالقی. فعالیت هر سه گروه با وقوع انقلاب اسلامی متوقف شد و هر سه رهبر چندی بعد ایران را ترک کردند. ماردویان از دیگران خوش شانس‌تر بود و توانست در جنوب کالیفرنیا سالها «گروه کُر ایرانیان ارمنی» رهبری کند؛ یک گروه نیمه‌حرفه‌ای که در برنامه‌هایش آثار ایرانی و ارمنی را اجرا می‌کرد.
کیفیت کار این گروه را با «کُر ملی ایران» که از خوانندگان حرفه‌ای و آموزش دیده تشکیل شده بود نمی‌توان مقایسه کرد ولی به هر رو امکانی بود برای ادامه فعالیت اجرایی. ماردویان تا سال ۲۰۰۴ رهبری این گروه را در دست داشت و اکنون دوران بازنشستگی خود را در لوس آنجلس می‌گذراند.
پس از یک رکود طولانی، گروه‌های کُر در ایران فعالیت‌های خود را با کوشش افراد علاقه‌مند و امکانات محدود آغاز کرده‌اند. برخی از گروه‌های جوان‌تر توانسته‌اند برای اجرای ترانه‌های محلی ایرانی در چند جشنواره خارجی نیز شرکت کنند.
تنظیم‌های روبیک گریگوریان و آلفرد ماردویان از جمله آثار اجرایی توسط آنهاست. ماردویان که اندک اندک در حال فراموش کردن خاطرات گذشته است خشنود است که راهی که گریگوریان آغاز کرد و او ادامه داد از سوی جوانان ایرانی پی گرفته شده است.
منبع: بی بی سی
