درباره ی رفتار صوتی هدفون

یک وسیله کارآمد
درباره ی رفتار صوتی هدفون
ارد انزابی پور

در بسیاری موارد، برای شنیدن موسیقی استفاده از هدفون را ترجیح می دهیم.دلایل گوناگونی سبب این ترجیح می شود. هدفون امکان استفاده ی شخصی را بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران، به وجود می آورد. قابل حمل است و هنگامی که به بلندگوهای دیگران اعتمادی نیست، موثر است. از سوی دیگر بهای برترین هدفون ها بسیار کمتر از یک جفت بلندگو با کیفیت عالی است. پاسخ صوتی بلندگوها تحت تاثیر اتاقی است که در آن قرار گرفته اند در صورتی که هدفون مستقل است و در شرایطی که اتاق ضبط و فرمان یکی است، استفاده از بلندگو در زمان روشن بودن میکروفون غیر ممکن است. متفاوت بودن رفتار صوتی این دو، مهمترین بحث قابل طرح است. حال به بیان تفاوت هایی همچون پاسخ فرکانسی، اصوات بم، کاربرد در میکس و … با توضیحات بیشتر می پردازیم.
پاسخ فرکانسی و تاخیر زمانی اصوات
در یک سیستم استریو یا دو بلندگو، اصوات از بلندگوی یک سمت به هر دو گوش می رسند (البته با نسبت های متفاوت) گوش دورتر، اصوات را از بلندگوی سمت مقابل با دامنه ی کمتر و تاخیر زمانی بیشتری دریافت می کند. از سوی دیگر بازتاب اصوات به دیوارها، کف و سقف اتاق نیز همراه با اصوات اصلی به گوش می رسند، همچنین گوش دورتر در پشت سایه ی آکوستیکی سر قرار می گیرد و اصوات زیرتر بیشتر تحت تأثیر این سایه ی آکوستیکی هستند، در نتیجه پاسخ فرکانسی دو گوش متفاوت خواهد بود. با این اوصاف دو گوش ما به کمک تحلیل نسبت دامنه ها و تاخیر زمانی (فاز) اصوات و پاسخ فرکانسی، می توانند موقعیت منابع صوتی (چپ و راست، جلو و عقب و بالا و پایین) را در فضای سه بعدی مجسم کنند. اما در مورد هدفون هر گوش فقط توسط یک گوشی تغذیه می شود. بنابراین اختلاف دامنه بین دو گوش می تواند موقعیت را مشخص کند و اختلاف فاز بین دوگوش و بازتاب های اتاق حذف خواهند شد. اصوات در هدفون نسبت به بلندگو بیشتر متمایل به طرفین (panning) احساس می شوند و موقعیت های جلو و عقب قابل تشخیص نخواهند بود.
Stereo Masking
دیگر تفاوت کاربردی هدفون و بلندگو در تحلیل اصوات توسط مغز است. در مورد بلندگو چون هر دو گوش منبع صوتی را می شنوند، مغز اطلاعات مربوط به هر دو گوش را با هم پردازش کرده و یک اثر هم پوشانی خاص به نام Stereo Masking توسط مغز اعمال می شود. ولی با هدفون مغز اطلاعات هر گوش را مجزا تحلیل می کند و اثر همپوشانی دوگوش متفاوت خواهد بود. در نتیجه بعضی جزییات در میکس که توسط بلندگوها شنیده نمی شوند، در هدفون دچار بزرگ نمایی خواهد شد و بالعکس بعضی جزییات در هدفون نسبت به بلندگو به سبب حذف متقابل کاهش می یابد.
اصوات بم
این اصوات تنها توسط پرده گوش شنیده نمی شوند بلکه سایر اجزای بدن مثل استخوان نیز در حس این اصوات دخیل اند. صدای بم از طریق هدفون فقط بر روی پرده ی گوش و تا حدودی استخوان های جمجمه اثر می گذارد بنابراین پاسخ فرکانس بم هدفون کاملاً با بلندگو تفاوت دارد.
میکس توسط هدفون، پخش از بلندگو
هدفون ها معمولاً Distortion بسیار کمتری نسبت به بلندگوها دارند. بنابراین، جزییات فرکانسی میانی (Midrange Details) در هدفون ها بهتر از بلندگوهای معمولی شنیده خواهد شد. با این شرایط در میکسی که توسط هدفون تراز شده است، هنگام پخش روی بلندگوها، کمبود پاره ای جزییات فرکانسی میانی احساس می شود. از طرف دیگر Equalization تنظیم Reverb و افکت های شبیه ساز محیطی توسط هدفون ممکن است در پخش توسط بلندگو دچار نقص هایی باشد.
به دلایل مذکور و پاره ای مسائل فنی دیگر، شنود توسط هدفون و بلندگو دو دنیای کاملاً متفاوت است. در موارد حساس و دقیق ضبط و میکس، هدفون به عنوان یک مرجع صوتی، ابزار نامطمئنی است.
این مرجع صوتی انواع مختلفی دارد که هر یک برای مورد ویژه ای به کار می رود. انواع متداول در بازار برای کاربردهای حرفه ای دو نوع باز (Open) و بسته(Close) است.
هدفون بسته
در این نوع هدفون محفظه ی مبدل گوشی کاملاً بسته و مهروموم (Sealed) شده است و بالشتک هدفون نیز دور گوش را کاملاً می پوشاند. بنابراین تفکیک قابل توجه ای بین صدای داخل هدفون و فضای محیط حاصل می شود. این نوع هدفون برای استفاده ی نوازندگان در استودیو هنگام ضبط موسیقی مناسب است و باعث می شود اصوات راهنما نظیر صدای موسیقی ضبط شده و مترونوم به داخل میکروفن جلوی نوازنده و یا صدای نوازندگان دیگر در استودیو، به داخل هدفون شخص وارد نشود.
هدفون بسته برای تنظیم صدا و میکس در هنگام بخش موسیقی زنده مانند کنسرت یا تمرین گروهی نیز مفید است اما کیفیت صوتی پایین تری نسبت به نوع باز داشته و باعث خستگی بیشتر می شود.
هدفون باز
محفظه ی گوشی در این هدفون دارای منفذی برای تبادل فشار آکوستیک با خارج است ولی فیزیک این نوع می تواند از نوع تمام پوشاننده با بالشتک کامل می باشد. برای میکس موسیقی یا گوش کردن به موسیقی با کیفیت عالی در مواقعی که مشکلی از نظر نشت صدا وجود ندارد، این نوع هدفون بیشتر به کار می آید. کیفیت صوتی هدفون باز معمولاً بهتر از نوع بسته است ولی جداسازی آن به کیفیت هدفون بسته نیست و صداهای خارج به داخل هدفون و بالعکس نشت خواهد کرد.

منبع: مجله فرهنگ و آهنگ – شماره 4 – اردیبهشت 84