Leon Theremin, لئون ترمین

لئون ترمین (1896- 1993)، مهندس الکترونیک روسی و تولیدکننده ساز بود که شهرت عمده او به خاطر اختراع سازی الکترونیکی است که پس از او با نام خودش ثبت شد. او در 24 اوت سال 1896 در شهر سن‌پترزبورگ به دنیا آمد. نام حقیقی او لِوسرگیویچ‌ترمن1 است. ترمین در دانشگاه پتروگراد در رشته فیزیک و در کنسرواتوار سن‌پترزبورگ موسیقی آموخت. در سال 1919 به مدیریت آزمایشگاه نوسانات الکتریکی در مؤسسه فنی لنینگراد منصوب شد. تحقیقات او در آن آزمایشگاه موجب گردید که به ترکیب فیزیک و موسیقی علاقه پیدا کند. در سال 1922، سازی را که اتروفون2 می نامید، به لنین و پولیت‌بورو3 نشان داد و لنین دستور داد بلافاصله ششصد دستگاه از آن ساخته شود. ترمین از همان ابتدا تصمیم گرفت ساز خود را به دست موسیقی دانهای جدّی بدهد و در سال 1924 این ساز در اولین اثر سمفونیک به نام سمفونیک میستری4 اثر آندری پاسچنکف5 و با اجرای ارکستر فیلارمونیک لنینگراد و تک‌نوازی ترمین، به کار گرفته شد. ترمین در سال 1927، سفری اروپایی را آغاز کرد. در پاریس، اپرایی که او با سازش اجرا کرد به قدری شلوغ شد که همه جمعیت ناچار شدند بایستند. او در سال 1928 به امریکا رفت و در نیویورک غوغا به ‌پا کرد. ترمین بلافاصله ساز اختراعی خود را به ثبت رساند و سپس شرکتی را برای تولید و فروش آن بر پا کرد و تصمیم گرفت در آمریکا بماند.

ساز از این جهت منحصر به فرد است که نوازنده، آن را لمس نمی کند. این ساز شامل جعبه‌ای با لوله‌های رادیویی است که نوازنده با دست راستش آنتنهای عمودی را از فاصله لمس می کند و نوسانهایی پدید می آید که بیش از شش اکتاو گام را تولید می کنند. نوازنده با دست چپش با شیوه مشابهی، صدای ساز را از طریق آنتن هایی افقی کنترل می کند. صدای ایجادشده شبیه ناله لطیفی است، ولی مجموعه‌ای از نغمه‌های رنگارنگ را می توان با سوئیچ های مختلفی ایجاد کرد. ترمین همچنین یک ساز کیبوردی را به همراه هنری کاول6 تولید کرد و نام آن را ریتمی کون7 گذاشت. آهنگسازان فراوانی از جمله ادگار وارز8، با اثری به نام (Equatorial-1934) و جوزف شیل‌لینگر9، با اثری به نام نخستین سوئیت ایرفونیک (1929) آثاری را برای ساز جدید ترمین خلق کردند. در سال 1945، آنیس فولی هان10 یک کنسرتو با ساز ترمین برای کلارا راک‌مور11 که ویولونیست کنسرت بود و همه عمر خود را صرف پیشرفت ترمین کرد، نوشت. آثار شناخته‌شده‌تر از این آثار، موسیقی فیلمهای بی شمار سالهای 1940 و 1950 هستند که در آنها از ترمین برای تولید صداهای عجیبی شبیه به آنچه که در فیلمهای تعطیلات گم‌شده اثر بیلی وایلدر12 (1945، توسط میکلوس روژا)13، افسون‌شده اثر آلفرد هیچکاک14 (1945، همچنین توسط روژا)، روزی که زمین آرام گرفت اثر رابرت وایز15 (1951، توسط برنارد هرمن16) به کار رفته، استفاده شده است. در اوایل سالهای 1960، رابرت موگ17، نسخه جدیدی از ساز را با استفاده از ترانزیستور ساخت و این ساز بود که در سال 1966، حضور موفقی در گروه همسرایان بیچ بویز18 و اثری به نام «ارتعاشات خوب» داشت.
ترمین در دهه 30، وسایل بسیاری از جمله یک دزدگیر را ساخت که با شکست نور به صدا در می آمد و نیز نوعی تلویزیون رنگی را اختراع کرد. احتمالاً به خاطر این موفقیتها بود که مأموران روسی در سال 1938 او را از آپارتمانش ربودند و به روسیه بردند و به اردوگاههای کار اجباری کولمیا19 در سیبری تبعید کردند. سرانجام او به عنوان مسئول تحقیقات علمی در اردوگاه منصوب شد و در آنجا بود که روی پروژه‌هایی چون ردیاب تلفن، ردیاب کشتی ها و یک میکروفون رادیویی که در سالهای بعد در حد گسترده‌ای توسط ک.گ.ب به کار گرفته شد، تحقیق کرد و به پاس این خدمات، جایزه درجه یک استالین را دریافت کرد. او در فاصله سالهای 1947 تا 1964 به عنوان یک شخص غیر نظامی در اردوگاه کار کرد و سپس به ریاست بخش تحقیقات آلوستیک کنسرواتوار مسکو، منصوب شد. در سال 1967 مدیر بخش فیزیک دانشگاه مسکو گردید و در آنجا بود که بار دیگر به ساختن سازهای موسیقی روی آورد. از سال 1987، بار دیگر، غرب او را کشف کرد و توانست در جشنواره‌های موسیقی الکترونیک در سوئد، فرانسه و آمریکا با ساز ترمین برنامه‌هایی را اجرا کند. ترمین در 3 نوامبر 1993 در مسکو درگذشت.
پی نوشت:

1. Lev Sergeivitch Termen
2. Etherophone
3. Politburo
4. Symphonic Mystery
5. Andrei Pashchenko
6. Henry Cowell
7. Rhytmicon
8. Edgard Varése
9. Joseph Schillinger
10. Anis Fuleihan
11. Clara Rockmore
12. Billy Wilder
13. Miklos Rosza
14. Alfred Hitchcock
15. Robert Wise
16.Bernard Herrmann
17. Robert Moog
18. Beach Boys
19. Kolmya

منبع: مجله مقام موسیقایی – شماره 38