نگاهى به فادو، موسیقى اصیل پرتغال و نوآوریهاى نسل جوان

شهرام احدى

موسیقى فادو یکى از اساسی ترین ویژگی هاى کشور پرتغال است و بیان کننده حس درونى، روح و جان. فادو تا به امروز معروف ترین، خالص ترین و پاک ترین عنصر فرهنگ مردمى پرتغال محسوب می شود. فادو غم انگیز است بى آنکه احساس شوربختى کند.
ریشه هاى موسیقى فادو تا به امروز نامشخص است. عقیده موسیقى شناس ها دراینباره نظرات متفاوتى دارند و اصل فادو را عربى، آفریقائى و یا برزیلى می دانند. بعضى از آنها هم متعقدند که میان فادو و ترانه هائى که دریانوردها می خوانده و می خوانند، رابطه ى مستقیمى وجود دارد. در هر حال، فادو زائیده دل مردم است و معمولا در قدیمی ترین و فقیرترین محله هاست که ترانه هاى فادو خوانده می شوند.
خواننده فادو، غالبا لباس تیره رنگ به تن دارد، از شهرش و از تلخی هاى زندگیش می خواند و ترانه هایش گاهى هم رنگ و بوى اجتماعى و سیاسى دارند. اسم فادو از کلمه لاتینى فاتوم ریشه می گیرد که معنى آن، سرنوشت است، سرنوشت ملتى که رقم خورده و غیرقابل تغییر است. می گویند که فادو به این علت آواز و موسیقى پرتغال است، زیرا نحوى خواندن آن به گونه اى باور مردم این کشور به سرنوشت را نمایان می کند. سرنوشتى که به سراغ انسان می اید و از آن راه گریزى نیست.
تمامى مردم پرتغال و بسیارى از موسیقى شناس هاى پرتغال، آمالیا رودریگش را بزرگ بانوى موسیقى فادو می دانند. او آینه روح بسیارى و پرتغالی ها بود و زندگى هنرى پرفراز و نشیبى داشت. این خواننده محبوب در روز ششم ماه اکتبر سال ۱۹۹۹ درگذشت، اما هنوز هم در دل مردم پرتغال زنده است و سمبل پایدار ترانه اى مشهور به نام “لیسبون، سرنوشت تو چیست؟”
فادو هم چون سایر سبک هاى موسیقى دچار تغییر و تحول شده است. از دهه نود تا به حال نسلى جدید از خوانندگانى توانا، موفق شده است به این موسیقى سنتى، رنگ و شکلى تازه ببخشد. ترانه هاى جدید فادو نسبت به گذشته یکدست تر و سبکبال ترند، بى آنکه اصالت خود را از دست داده باشند. یکى از خوانندگانى که در جهانى کردن فادو نقش مهمى داشته، میسیا است که خود بزرگ شده در خانواده اى هنرمند است. مادرش که اهل اسپانیاست، بالرین بوده و مادربزرگش هم هنرمند نمایش هاى واریته. ریشه پرتغالى میسیا از طرف پدرش است.
میسیا اگرچه متولد شهر بندرى پورتو واقع در شمال پرتغال است، اما در اسپانیا بزرگ شده و از جمله در مادرید در هنرهاى نمایشى و به ویژه موسیقى فعالیتهاى گوناگونى داشته و تجربه هاى مختلقى کسب کرده است. بعد از زندگى و فعالیت هنریش در اسپانیا راهى لیسبون پایتخت پرتغال و یکى از مراکز مهم موسیقى فادو شده و سعى می کند، به این موسیقى چهره اى تازه ببخشد.
خود او دراینباره می گوید: ”فادو یادگار نسلهاى پیشین است و در معرض پوسیدگى و زوال بود. تنها براى خاطر و جلب جهانگردان بود که بعضی ها دست به نوآورى می زدند. اما این چیزیست که باب میل و خواست من نیست. قصد من این بود که در موسیقى فادو نوآورى کنم و به ویژه با مضمون هاى ادبى تازه آنرا پر و غنى کنم، نه آنکه فقط از وادع، درد و افسرگى بخوانم.”
میسیا، این ستاره نسل جدید موسیقى فادو تکیه خاصى به ریشه هاى فادو داره که به Saudade معرف است. این کلمه به معنى بیقرارى و اشتیاقیست که در وجود پرتغالی ها لانه کرده. میسیا می کوشد، فادو را با نوشته هاى ادباى بزرگ پرتغال پیوند دهد و بدین ترتیب، این موسیقى را از غبار و کهنگى گذشته پاک کند. میسیا در اجراى ترانه ها هم نوآورى کرده و درکنار گیتار پرتغالى که ۶ جفت سیم دارد، از گیتار اسپانیائى و از گیتار باس، و همچنین ویلون، آکاردئون و پیانو استفاده می کند.
در سبک دیگرى از فادو، سرنوشت نقشى کلیدى بازى می کند. کریشتینا برانکو، یکى دیگر از خوانندگان نسل جوان موسیقى فادو در مصاحبه اى می گوید: ”فادو یعنى سرنوشت و سرنوشت هم یعنى زندگى تو با تمام فراز و نشیب هایش. من سعى می کنم در ترانه هایم هم لحظات تلخ را بر زبان بیاورم و هم لحظات خوشبختى را، چرا که هردوى اینها جزئى از زندگى هستند.”
منبع: دویچه وله فارسی