آلبوم‌های موسیقی به‌صورت مجموعه

رامین صدیقی

بازار موسیقی با توسعه و رواج صفحات واینیل (گراموفون) در قرن بیستم، چهره‌ای صنعتی‌تر به خود گرفت و صفحه‌های ½33 دور (بزرگ) و 45 دور (کوچک) بازار موسیقی را برای دهه‌های متمادی به انحصار خود درآوردند. ظرفیت صفحه‌های بزرگ (حدود 23 دقیقه در هر طرف) حتی با ورود تکنولوژی نوار کاست، خود را به این فن‌آوری جدید نیز تحمیل کردو تولید نوارهای خام 46 و 90 دقیقه عملاً برای تطبیق با آن بوجود آمدند که در آن نوارهای 46 امکان ضبط محتویات یک صفحه و نوارهای 90 دقیقه قابلیت پذیرش آلبوم‌های دو جلدی را داشتند.

در عصر گراموفون، قطعات تک و مستقل معمولاً بر روی دو طرف صفحات کوچک تولید می‌شدند که این رویه در دوران دیجیتال نیز با Single Cd ها (حاوی یک یا دو قطعه) ادامه یافت. البته Single Cd ها به علت قیمت نستباً بالای آن (حدود نصف قیمت‌ سی‌دی عادی اما با ظرفیتی معادل یک پنجم آن) هیچگاه با اقبال بازار مواجه نشد و دوام نیاورد.
استاندارد گنجایش صفحات گراموفون کمابیش تا به امروز نیز در صنعت موسیقی حکم‌فرماست و یک آلبوم موسیقی (حتی بر روی لوح فشرده) بر اساس قانونی نانوشته باید حداقل 40 دقیقه باشد. این محدودیت سبب شده تا در بسیاری مواقع هزینه بالایی بر تهیه‌کننده و فشارهایی نیز بر هنرمندان تحمیل شود. تهیه‌کننده، آهنگساز را وادار می‌کند تا مدت زمان آلبوم‌اش را به حداقل 40 دقیقه برساند و چه بسا هنرمند برخی از قطعات آلبوم‌اش را نپسندد و آنها را تنها به اجبار بسازد و تهیه‌کننده نیز در چرخه باطلی که خود مسبب آن است متضرر خواهد شد چراکه هزینه تولید قطعاتی را تقبل می‌کند که نه تنها هنرمند بلکه مخاطبان نیز آنها را نمی‌پسندند. مطمئناً برای بسیاری از ما هم پیش آمده که بعد از یک یا دوبار گوش دادن به آلبومی، از آن پس تنها چند قطعه منتخب را به حافظه دستگاه خود بسپاریم و باقی قطعات را گوش نکنیم.
تا بحال صفحه یا لوح فشرده موسیقی کلاسیک خریده‌اید؟ مثلاً کنسرتو ویلن اثر مندلسون. این کنسرتو حتی به 25 دقیقه هم نمی‌رسد. لذا تولیدکنندگان وادار می‌شوند آثار دیگری را نیز به آلبوم اضافه کنند تا آنرا به حداقل زمان 40 یا 46 دقیقه برسانند. اغلب آلبوم‌های شرکت معظم Deutsche Grammophone اینطوری هستند. آلبوم به اسم مندلسون چاپ می‌شود اما در آن کنسرتو ویلن ماکس بروخ هم در ادامه می‌آید. کلکسیونر‌های موسیقی کلاسیک اگر به آرشیو خود رجوع کنند می‌بینند که بسیاری از آثار را چندین بار خریده‌اند! چون یکبار هم همان اثر را در ادامه کنسرتو ویلن چایکفسکی از شرکت Decca تهیه کرده اند (اگرچه با اجرایی متفاوت).
در این کشمکش که از یک طرف تولید کننده اصطلاحاً در صدد ” آب انداختن” در کار و بالابردن زمان کل آلبوم است و از طرف دیگر هنرمند در تلاش برای تن ندادن به آن، راه حل‌های دیگری نیز ابداع شد. یکی از این راه حل ها تولید مجموعه آثار بود. فرض کنید یک هنرمند اثری را می‌سازد که تنها 10 دقیقه است. قطعه ارزشمنداست اما تولید کننده برای باقی زمان آلبوم چه راه حلی دارد؟ شاید بتواند آثار دیگری از همان هنرمند را نیز در کنار آن بگنجاند اما در بسیاری مواقع، آثار دیگر هنرمند، از نظر ساختار یا بافت با آن همخوانی ندارند یا حتی شاید آن هنرمند اصئلاً قطعه دیگری ننوشته باشد که در آلبوم قرار گیرد. پس تکلیف چیست؟ آیا آن اثر باید بایگانی شود و مخاطب از شنیدن آن محروم؟ راه حلی که تولیدکنندگان برای رهایی از این محدودیت بکار می‌گیرند، جمع‌آوری آثار هنرمندان دیگر تحت عنوانی قابل پوشش و تِماتیک، و انتشار درقالب یک مجموعه است (مثل اوورتورهای روسینی، ترانه‌های عاشقانه فرانسوی، گزیده موسیقی بومی بولیوی و ….). به عبارت دیگر، با تعریف مفهومی کلی‌تر، آثار متفاوت در قالبی قابل تفسیر در کنار هم قرار می‌گیرند. این نوع تولیدات امروزه در صنعت موسیقی بسیار رایج هستند و بر اساس نوع و کاربردهای گوناکونی که دارند تحت عناوینی چون Compilation، Collection، Greatest Hits …) منتشر می‌شوند. موسیقی‌دوستان حتماً با با مجموعه‌هایی مثل Rough Guides، موسیقی‌های آرامش بخش و Buddha Bar یا گزیده آثار فلان هنرمند یا جریان هنری برخورد کرده‌اند که در آن بسیاری هنرمندان شاید تنها یک قطعه داشته باشند.
این رویکرد در ایران بسیار کم اتفاق می‌افتد. در بازار سالهای پیش و اوایل انقلاب، مجموعه غیررسمی کاست‌های Old Songs معروف‌ترین آنها بوده‌اند. در بازار رسمی تولیدات شنیداری سه دهه اخیر نیز شاید نتوان بیش از بیست نمونه جدی از این دست نام برد. صرفنظر از مجموعه‌ پژوهشی موسیقی نواحی ایران یا آلبوم‌های مرجع 100 سال تار، 100 سال سه تار، 100 سال آواز و 100 سال سنتور، مهمترین تولیدات این‌چنینی مجموعه تماتیک هشت بهشت، ترانه‌های بدیع‌زاده، گوش (تحت عنوان مجله‌های شنیداری)، تریو منهای یک، جزیره قشم، ابرها و آلبوم رنگارنگ (در حوزه پاپ مربوط به اوایل دهه 80) بوده‌اند.
مجموعه آثار، به غیر از کاربردهای تماتیک و تجاری، برای بسیاری از هنرمندان یک نعمت است به‌خصوص برای آنهایی که ساخته‌های معدودی دارند. مخاطبان نیز از از آن استقبال می‌کنند چون تنوع شنیداری دارد و همچنین هزینه‌های تولید را برای تهیه‌کننده بهینه می‌نماید. اگرچه این نسخه برای هر اثری قابل پیجیدن نیست اما رواج یافتن آن در بسیاری موارد نه تنها می‌تواند هنرمندان بیشتری را وارد چرخه صنعت کند، بلکه تولیدکنندگان را نیز با حق انتخاب‌ بیشتری روبرو کرده و از همه مهم‌تر در از تولید آثاری که نه شنونده جذب آن می‌شود و نه هنرمند تمایلی به ساخت آن دارد جلوگیری می‌کند.
منبع : روزنامه اعتماد