از ۱۷۰۰ تا به امروز

درباره روزنامه‌نگاری و نقد موسیقی‌

رامین درگاهی

حرفه‌ی روزنامه نگاری (Journalism) عبارت است از ؛ گردآوری ، ارزیابی ، نقدگری (Critisism) ،ویرایش و نشر اخبار ، گزارش ها (Reportages) ، مقالات مرتبط و اطلاعات مهم و روزمره و جاری برای روزنامه ها ، مجلات ، تلویزیون و یا رادیو که اغلب با مشورت و راهنمایی سردبیران و یا تهیه کنندگان صورت می گیرد. در گذشته ، روزنامه نگاران گزارش هایشان را تنها به خبر نامه ها ، بخش نامه ها ، روزنامه ها و فصل نامه ها ارایه می کردند ، اما امروزه با پیشرفت های فن شناختی ، روزنامه نگاری ، به جرگه ی دیگر رسانه ها ، نظیر رادیو ، فیلم های مستند ، فیلم های خبری ، تلویزیون و اینترنت پیوسته است .

هر آنچه که برای یک مخاطب (Audience) تهیه ، اجرا و یا نمایش داده می شود و در عین حال سرگرم کردن وی ، پیام های ویژه ای را برای او ارایه می دهد ، «سرگرمی » (Entertainment) نامیده می شود . تهیه و نشر اخبار ، گزارش و … در این زمینه ها ، اصطلاحاً «روزنامه نگاری سرگرمی »(Journalism Entertainment) نامیده می شود . موسیقی از لحاظ جامعه شناختی ، یک فعالیت انسانی (Human Activity) است که جزو هنرها و سرگرمی ها طبقه بندی شده است . «روزنامه نگاری موسیقی » (Music Journalism)، شاخه ای تخصصی از روزنامه نگاری سرگرمی به حساب می آید که به ارایه ی نقد و گزارش درباره ی موسیقی در یک رسانه ، نظیر روزنامه ، مجله ، پایگاه اینترنتی ، و … می پردازد . حرفه ی نگارش درباره ی زیبا شناسی ، تاریخ ، تحول و تکامل موسیقی و بررسی آثار و اجراهای موسیقیایی در روزنامه ها ، ماهنامه ها ، فصلنامه ها ، کتاب ها ، و یا در رادیو و تلویزیون ، «نقدگری موسیقی » (Musical Criticism) نام دارد . تاریخ دقیق پیدایش نقد ، به درستی معلوم نیست ، اما می توان گفت که به موازات اشاعه ی صنعت چاپ رشد یافته است . اگرچه نقد و انتقاد ، ممکن است موضوعی بحث انگیز و رنجش انگیز به نظر آید ، اما غالباً پی آمدها و نتایج سودمندی دارد . هرچند دو مقوله ی روزنامه نگاری و نقد ، بالاخص در زمینه ی موسیقی ، با یکدیگر بسیار عجین اند ، ولی با این حال ، به منظور بررسی بهتر و منظم تر موضوع ، در این جا به صورت تفکیک شده ، ارایه شده اند.

روزنامه نگاری موسیقی

پیشینه‌ی روزنامه نگاری موسیقی را می توان در سه دوره بررسی کرد : دوره ی نخست ؛ از سال 1700 تا سال 1900 میلادی ، یعنی مقارن با اواخر دوره ی باروک (Baroque) تا آخر دوره ی رمانتیک (Romantic)، دوره ی مدرن ؛ از سال 1900 تا سال 1951 میلادی ، یعنی مقارن با دوره ی مدرن (Modern) و در دوره ی معاصر ؛ از سال 1951 تا کنون ، که مقارن با تغییر و تحول در فن شناسی ضبط صدا و پیدایش عصر الکترونیک ، دیجیتال و دنیای مجازی است.

دوره ی نخست :

گزارش درباره ی موسیقی در رسانه های گروهی ، بیش از دهه‌ی 1840میلادی نیز انجام می گرفت . در این دوره ، گزارش ها و نقدهای موسیقیایی ، به دلیل عدم وجود فن شناسی ضبط صدا و آثار صوتی ، صرفاً کنسرت ها ،آثار آهنگسازان ، کیفیت های آهنگ ساختی و اجرایی را در بر می گرفتند . به عنوان مثال در مناطق آلمانی زبانی که در یک شعاع جغرافیایی خاص واقع اند و بعدها با برقراری حکومتی مستقل ، نام کشور آلمان (Germany)را به خود اختصاص دادند، در نشریه ی موسیقیایی ، به چاپ می رسید : یکی نشریه ی « Allgemeine Musikalische Zeitung » که از سال 1798 تا سال 1848، در ابتدا توسط «برایتکوف و هارتل » (Breitkopf and Hartel) و سپس توسط «ریتر- بایدرمن» (Reiter-Biederman) منتشر می شد و دیگری ، نشریه ی« Neue Zeitschrift für Musik » که توسط «رابرت شومان »(Robert Schumann) در سال 1834 بنیان نهاده شده و تا سال  به فعالیت پرداخت.از رقبای این نشریات آلمانی می‌‌توان به ماهنامه «تایمز موسیقایی»  (Musical Times)   که از سال 1844 میلادی در لندن فعالیتش را آغاز کرد و در طی سال های فعالیتش تا به امروز ، منتقدانی چون «و.مک ناف» ، «مارتین کوپر» ، «هارولد راتلند» ، «اندرو پورتر» ، «استنلی سدی » ، «اندروکلمنتس » ، «باسیل رامسی »  و «آنتونی بای » در آن مشغول به کار بوده اند و همچنین مجله ی« Musical Times and Singing-Class Circular » که از سال 1906 در انگلستان منتشر شد ، اشاره کرد. بتدریج ، مطالب جسته و گریخته ای درباره ی موسیقی ، توسط گزارشگران و خبرنگاران ، حتی در روزنامه هایی که عمده ی فعالیت شان سیاست و امور سیاسی بود ، به نگارش در آمد. تا این که برای مدتی ، توجه به موسیقی و رویدادهای آن در مطبوعات ، کمرنگ شد.

چندی بعد به دلیل ایجاد تغییراتی نظیر آموزش ، جنبش رومانتیک در موسیقی (1900-1830م )

، ترویج ، اشاعه و همگانی سازی موسیقی و شاید شیفتگی و شیدایی بسیار به «فرانس لیست » (Ferencz Liszt) که برخی از او به عنوان نخستین ستاره ی مردمی موسیقی کلاسیک نام می برند (همان طور که فیلم ساز انگلیسی «کن راسل » در سال 1975 میلادی در فیلم «لیستومانیا» (Lisztomania) به تصویر کشیده است ) ، علاقه به روزنامه نگاری موسیقی ، حتی در بین روزنامه‌های معمولی ، رو به افزایش گذاشت . از پی آمد های این تغییرات ، افزایش تعداد منتقدان موسیقی بود که البته بر اساس میزان صلاحیت ، توانایی ، صداقت و استحکام شخصیت شان ، طیف وسیعی را در بر می گرفتند. هرچند از این لحاظ ، این دوره برجسته تر از دوره ی پیش از دهه ی  1840بود ، اما در مجموع ، این منتقدان نیز هیچ یک موسیقی دان نبودند که البته این موضوع ، خود می توانست نوعی نقطه ی عطف نیز به حساب آید. در دهه های 1840و 1850میلادی ، نقد موسیقی دست خوش تغییری اساسی شد. منبع اصلی این ادعا ، نامه ای بود که لیست به نگارش در آورد و در آن متذکر شد که هنرمندان باید صرفاً توسط هنرمندان نقد شوند. موسیقی شناس و نویسنده ی معاصرانگلیسی ، «آلن واکر» که درباره ی لیست تحقیقات و نوشته های مبسوطی دارد ، در این باره معتقد است ؛ این نظر لیست ، تحت تاثیر آغاز جنگ رمانتیک ها و ناشی از غم غربت اوست .

در اواخر این دوره می توان از مجله ی «میوزیکال آمریکا» (Musical America) نام برد که از سال 1898 ، ابتدا به صورت هفته نامه و بعدها به صورت ماهنامه آغاز به کار کرد و در طی سال های فعالیتش ، منتقدانی چون «جی. سی .فروند» ،«دیمز تیلور» ،«اسکار تامپسون» و «ایورت هلم» در آن مشغول به کار بوده اند. این نشریه ، در سال 1965 میلادی با مجله ی «های فیدلیتی » (High Fidelity) ادغام شد.

دوره ی مدرن :

حرفه ی روزنامه نگاری موسیقی که بدون هرگونه رویه ی قضایی ، حقوقی ، مدیریت ، رسوم ، اصول و خط مشی های کلی ، آغاز به کارکرد ، پایه های خود را در کمتر از یک قرن ، بنیان نهاد . در این دوره ، به خاطر پیدایش فن شناسی ضبط صدا و تولید گسترده ی آثار صوتی به صورت صفحات گرامافون، دنیای روزنامه نگاری نوین موسیقی‌ در گستره ی مجله ها و نشریات ، توانست منتقدان کنسرت و آثار ضبط شده ، مصاحبه کنندگان ، کارکنان انتشارات ، سردبیران و دیگر نویسندگان را در بر گیرد. در این دوره ، منتقدان آثار شنیداری ضبط شده و تولید کندگان آثار موسیقی و موسیقیدانان ، ارتباط تنگاتنگی یافتند ، به طوری که اغلب نسخه ی ضبط شده ای از یک صفحه ی گرامافون به صورت رایگان از طرف تولیدکننده و یا صاحب اثر در اختیار مجله قرار می گرفت تا توسط منتقدان آن نشریه شنیده و نقدی بر آن نگاشته شود . حتی گاهی اوقات آگهی آثاری که قرار بود در آینده توسط یک شرکت ضبط و منتشر شوند ، به منظور ثبت و درج در اختیار مجلات مربوطه قرار می گرفت . یکی از نشریات بسیار فعال در زمینه ی بررسی و اخبار آثار ضبط شده و معرفی کننده ی تجهیزات تکنیکی ضبط موسیقی ، ماهنامه ی «گرامافون» (Gramophone) است که در آوریل سال 1923 ، توسط «کامپتون مکنزی » بنیان نهاده شد.

دوره ی معاصر :

شرح حال های مفصلی از خواننده ها و گروه های موسیقی ، به همراه بررسی های مختصری از آلبوم های موسیقی آنها ، محتوای روزنامه نگاری موسیقی را حداقل از چند دهه ی پیش در بر می گیرد . در دوره ی معاصر ، سه عامل اصلی را می توان به عنوان دلایل پیدایش گسترده و فراگیر نشریات موسیقی ، در نظر گرفت :

اول-پیدایش و گسترش سبک های گوناگون موسیقی و پاسخ گویی به نیازهای متنوع شنونده ها و مخاطبان .

دوم –عصر انقلاب دیجیتال و روند رو به رشد فن شناسی ضبط صدا و تولیدات صوتی و تصویری .

سوم –پیدایش و گسترش رسانه های الکترونیکی و مجازی .

هفته نامه ی موسیقی «نیومیوزیکال اکسپرس» (New Musical Express) یا به اختصار NME ، از مارس سال 1952 در انگلستان به چاپ رسید . مجله ی «رولینگ استون »(Rolling Stone) نیز در سال 1967 میلادی توسط « یان ونر» راه اندازی شد که نخستین مجله ی پوشش دهنده ی وقایع موسیقی راک بود.البته به غیرازاین مقوله ،معرفی تجهیزات ونگرش های موسیقی رانیزدربرمی گرفت.درسال1971این مجله پیشتازموسیقی پاپ-راک و مباحث فرهنگی بود که باشمارگانی قریب به ششصدهزارنسخه به چاپ می رسید .«جان لندا»، «جواشتراش» و «هانتر اس.تامپسون»، ازهمکاران وگردانندگان سرشناس این مجله بودند.ماهنامه آمریکایی «سورس»(The Source)  نیز مجله ای تمام رنگی ست که مطالبی درباره ی موسیقی هیپ هاپ(Hip-Hop) ، سیاست وفرهنگ راتحت پوشش قرارمی دهد.این مجله درابتدا به صورت یک خبرنامه درسال 1988 توسط «دیویدمیز» و «جان شکتر» منتشر می شد،ولی امروزه به صورت ماهانه وباهمکاری «بنزینو» (Benzino) هنرمند مشهور هیپ هاپ منتشر می شود.این مجله یکی از بزرگترین وبانفوذترین نشریات ایالات متحده است. ماهنامه آمریکایی URB درسال 1990میلادی درشهر لس آنجلس واقع درایالت کالیفرنیا،توسط «ریموندراکر» بنیان نهاده شد.این مجله بیشتر به موسیقی الکترونیک، هیپ هاپ، شیوه زندگی شهری وفرهنگ می پردازد. نام این مجله ازحروف اول « United Remnant Band of the Shawnee Nation  » وام گرفته شده است.

نقدگری موسیقی

شاید نخستین فصل نامه مربوط به نقدموسیقی «کریتیکاموزیکا» (Critica Musica) باشد که درسال1722، توسط آهنگساز آلمانی، «یوهان متنسون» درهامبورگ بنیان نهاده شد. درفرانسه نخستین مجله «Journal de musique francaise et italienne » بود که در سال  1764منتشر شد، هر چند شاید رسالات و جزوه هائی که در طول سال های1752 تا1754 تحت عنوان«جنگ کمدین‌ها» (Querelle des Bouffons) نوشته می شد نیز بتوانند به نوعی نقد به شمارآیند.

درانگلستان نشریه «New Musical and Universal Magazine» درسال 1774 آغازبه کارکرد.ارگ نواز وآهنگسازانگلیسی «چارلزبرنی»، درسال 1789در آخرین جلد (جلدچهارم)کتاب  «تاریخ موسیقی» (History of Music) خود، نقدهای سره ای ازآهنگسازان ونوازندگان روزگارش ارایه کرده است.

احتمالن نخستین منتقد حرفه ای موسیقی،«جی.اف.روشلیتز» سردبیر Allgemeine Musikalische Zeitungدرلایپزیگ – و از طرفداران «یوهان سباستین باخ»- بوده است.روزنامه نگاری درروزنامه های آلمان با مطالب «اف.رل استات» آغاز شد که بین سال های 1803تا1813برای Vossische Zeitung چاپ برلین می نوشت.

اما نخستین روزنامه ای که یک موسیقیدان حرفه آموزش دیده رابه عنوان منتقداستخدام کرده بود،روزنامه «تایمز» (The Times) چاپ لندن به مدیریت «توماس آلساگر» بود که خود به موسیقی بسیار علاقه داشت. نقد موسیقی درانگلستان قرن 19 بین سال های 1846تا 1879،توسط «جی.واو.دیویسون» از‌ روزنامه تایمز و بین سال های 1833تا1868، توسط «اچ.اف.کورلی» ازهفته نامه«Athenaeum» توانست به درخشندگی و برجستگی بسیار بالایی دست یابد. یکی از نخستین افرادی که درقرن 19درباره موسیقی موسیقی دانان،البته نه به عنوان متخصص وکارشناس موسیقی،بلکه بیشتر به عنوان یک روزنامه نگار نازک بین و دقیق قلم می زد، «هاینریش هاین » از نشریه Allgimeine Zeitung چاپ اگزبورگ بود. مثال های فراوانی ازنگارش نقد توسط آهنگسازان وجود دارد، برای نمونه: «رابرت شومان» درنشریه «Neue Zeitschrift für Musik » (که وی درآن مرافعات«شوپن» ،«برلیوز»،«برامس» را اقامه کرده بود)، برلیوز در نشریه«Journal des Debats» ازسال 1835تا سال 1863(هر چند منتقد برجسته فرانسه«اف.جی.فتیس» موسس نشریه«Revue Musicale» بود)، «هوگو گلف» درنشریه «Wiener Salon-Ballt» «وبر»،«واگنر» و «دبوسی» تحت نام مستعار«موسیو کروشه» (Monsieur Croche)و…همچنین «رابین هالووی»، برجسته ترین منتقد مهم وتاریخی موسیقی در وین، جا یی که بحث جدل های داغ انتقادی به اوج خود رسیده بود،«ادوارد هانسیلک» نام داشت، کسی که «وردی» به او لقب «بیسمارک نقد موسیقی» را داده بود.عمده ترین دلیل شهرت وی، بخاطر واگرایی بی اندازه نظراتش با واگنر و برامس بود.هر چند ،بسیاری معتقدند که واگنر باعث شهرت شخصیت هانسلیک شده است، اما با این حال نقدهای وی به ویژه آن هایی که تحت عنوان «بک مسر» (Beckmesser) درنشریه‌ی «Die Meistersinger» به چاپ می رسید،هنوز هم پرطرفدار و پرخواننده است.

درایالات متحده آمریکا، عموما منتقدان به شهرتی فراتزازحوزه محلی فعالیتشان دست یافتند. به عنوان مثال می توان به «فیلیپ هیل»از شهر بوستون و «لارنس گیلمن»، «اچ.آی.کربیل»، «آلین دانس» و «ریچاردآلدریچ» ازشهر نیویورک اشاره کرد.

ازمنتقدان برجسته موسیقی دربریتانیای کبیر‌ و ایرلند‌‌ شمالی نیز می توان به «برنارد شاو»، «ارنست نیومن»، «نویل کاردس» و «اچ.سی.کالس» اشاره کرد.

مراجع و منابع:

آشوری،داریوش:دانشنامه سیاسی،ویرایش دوم،چاپ یازدهم،1384،تهران،انتشارات مروارید.

آشوری،داریوش،فرهنگ علوم انسانی،ویراست دوم،چاپ یکم،1384،تهران،نشر مرکز.

باطنی،محمد رضا:فرهنگ معاصر انگلیسی-فارسی،ویراست دوم،چاپ نهم،1381،تهران،نشر فرهنگ معاصر

lA Mara (Lipsius,Mario),ed.Franz Lists Briefe.8 vol.(volume 1,Von Paris bis Rom,quoted)Leipzig,1893-1905.Translation by Constance Bach,Published by New York:Greenwood Press,1969(again 1995).ISBN:0837111048

Walker,Alan,Franz Liszt:The Weimar Years,1848-1861.Ithaca,New York:Cornal University Press,1989,paperback(c) 1993.page 395-7.

Kennedy,Micheal & Bourne,Joyce.The Concise Oxford Dictionary of Music.Fourth Edition.Oxford University Press,1996.

منبع: فرهنگ و آهنگ – شماره 12 – خرداد و تیر 1385